Barbórka w Sosnowcu. Na górnika czekały: ćwierć kilo kiełbasy, bułka, ćwiartka wódki i paczka sportów

– Z okazji Barbórki na każdego górnika czekały: ćwierć kilograma kiełbasy, bułka pszenna, ćwiartka wódki i paczka sportów. Ten przywilej zlikwidowano dopiero w latach 70. Wtedy zaczęto płacić z okazji święta dodatkową dniówkę. Na początku było to 83 zł. Wszyscy dostawali po równo. Z tej okazji do hali zbornej przyjeżdżały kasjerki z kopalnianego biurowca. To był rytuał, który powtarzał się dwa razy w miesiącu. Ostatniego dnia miesiąca wypłacano bowiem zaliczki, a 15. pensję. Wspomniana hala zborna to było na kopalni ważne miejsce, szczególnie dla górników dołowych, którzy załatwiali tam wszelakie sprawy. Za przeszkloną ścianą znajdowało się biuro sztygarów. Tam siedziały przy okienkach planistki [początkowo tylko planiści – przyp. red.], które służyły górnikom pomocą. To właśnie ich miejsca zajmowały dwa razy w miesiącu kasjerki – opowiada Zygmunt Witkowski.

Konsumpcja na "psim polu" w Modrzejowie

W czasach Barbórki wypłacanej w "naturze" szanujący się górnik nie wracał po szychcie szybko do domu. – Przy każdej kopalni było takie miejsce, gdzie... się piło. Na Ruchu I w Modrzejowie [dziś to Park Naukowo-Technologiczny – przyp. red.] było to "psie pole" za IV Komisariatem Milicji, którego miejsce zajęły dziś garaże. Na "psim polu" zbierały się najczęściej grupki kolegów z jednej zmiany. Konsumpcja odbywała się pod gołym niebem. Przy komisariacie znajdował się kiosk, który prowadził pan Sękala – były kombatant, który utykał na nogę. Za dwa złote można było u niego wypożyczyć "musztardówkę". Ta krążyła potem z rąk do rąk. Piło się z jednego "kieliszka" i zagryzało kiełbasą – wspomina Zygmunt Witkowski.

Gdy ćwiartka na głowę to było za mało, to organizowało się zrzutkę. – Najczęściej po 20 zł. Przy ul. Wojska Polskiego – obok komisariatu – był sklep, który nazywano Siódemką. Niepozorne miejsce było jednym z lepiej zaopatrzonych sklepów w mieście. Najmłodszy biegł tam po wódkę i coś na ząb. Wódki były dwie: z czerwoną i niebieską etykietą. Na "czerwoną" mówiło się partyjna. "Niebieska" to była ZMP-owska – uśmiecha się pan Zygmunt.

Przy Ruchu II na Niwce też piło się pod chmurką. – Nie wszyscy przecież mogli się zmieścić w Zajeździe, lokalu drugiej kategorii. "Ostatnim zajeździe na Niwce" – jak żartowano. Szło się więc "na kamień". W pobliże starej prochowni, gdzie trzymano przed laty materiały wybuchowe. Dziś to okolice parku przy ul. Dybowskiego – mówi.

"Wzmożona czujność" przed Barbórką

– Karczmy piwne, które kojarzą się dziś z barbórkowym świętem, dotarły do Sosnowca ze Śląska dopiero pod koniec lat 70. – Odbywały się zazwyczaj między 4 grudnia a świętami. Kobiety, rzecz jasna, drzwi takiej karczmy przekroczyć nie mogły. Piło się wyłącznie piwo, jadło golonko, opowiadało żarty. Ważni byli prowadzący. Mieliśmy taką sprawdzoną zagłębiowską ekipę z okolic Bukowna. To był najlepszy zespół prowadzących. Przyjeżdżali nawet z własną orkiestrą. Pamiętam, że raz ktoś wpadł na pomysł, żeby zaprosić prowadzącego karczmę ze Śląska. Nie wypaliło. Niewielu bowiem rozumiało, co ten mówi gwarą, i z żartów niemal nikt się nie śmiał. Na początku była jedna karczma na kopalnię, ale z czasem się to "rozwodniło". Poszczególne związki zawodowe organizowały swoje imprezy. To już nie było to – wzdycha Zygmunt Witkowski, który przypomina, że przed górniczym świętem na kopalni panowała tzw. wzmożona czujność.

– To było zakorzenione w psychice. W przededniu święta niestety często dochodziło do tragedii. Każdy więc uważał na siebie i na kolegów mocniej niż zazwyczaj. Czujność czujnością, a tragedie niestety wciąż się zdarzały. Pamiętam smutne święto, gdy wcześniej pod ziemią zginęło trzech górników. Impreza została wtedy odwołana – mówi.

Biskup poświęcił ścianę KWK "Niwka-Modrzejów"

Ważnym elementem grudniowego święta były też przemarsze kopalnianej orkiestry dętej. – Każda kopalnia miała swoją orkiestrę. To był powód do dumy. Orkiestry brały udział w festiwalach. Walczyły o miejsce w rankingach. 4 grudnia orkiestra ruszała o godz. 6 w obchód dzielnicy. Wcześniej dyrygent szedł do działu kadr i odbierał listę z nazwiskami i adresami górników, którzy akurat świętowali 25-lecie pracy. Orkiestra szła pod okno takiego jubilata i cięła równo. W ramach podzięki górnik rewanżował się dwoma kilogramami – obowiązkowo swojskiej – kiełbasy i litrem wódki – mówi.

4 grudnia odbywały się też okolicznościowe msze, a od roku 1992 – gdy powołano do życia diecezję sosnowiecką – ksiądz odwiedzał też górników na kopalni. – Kilka razy trafił do nas sam biskup Adam Śmigielski, który odprawiał mszę w hali zbornej na Ruchu II. Gdy stało się jasne, że KWK "Niwka-Modrzejów" jest przewidziana do zamknięcia, to biskup zjechał pod ziemię i poświęcił ścianę. Związkowcy mieli nadzieję, że powstrzyma to plan zamknięcia kopalni. Że przecież "świętości" nikt nie ruszy. Jak to się skończyło, wszyscy wiemy – opowiada Zygmunt Witkowski.

Dodatkowe 25 proc. do emerytury

Z okazji Barbórki odbywały się też uroczyste akademie. To była okazja, żeby odznaczać górników. Po siedmiu latach nienagannej pracy na dole otrzymywało się "brązowy krzyż zasługi". Po piętnastu latach krzyż srebrny, a po 20 latach krzyż złoty. – Na takie wyróżnienie mogli liczyć górnicy dołowi, ale także ci zatrudnieni w ciągu technologicznym, czyli z zakładów przeróbki węgla czy z obsługi szybów – mówi Zygmunt Witkowski. Srebrny krzyż otrzymywały także matki, które miały przynajmniej trzech synów zatrudnionych w górnictwie.

Najcenniejsze odznaczenie otrzymywało się po 25 latach pracy. – Wtedy obowiązkowo był zegarek z wygrawerowanymi górniczymi symbolami i nazwą kopalni oraz dyplom. "Kolektyw oddziałowy" opiniował wtedy taką osobę do "sztandaru pracy" pierwszej i drugiej klasy. To natomiast wiązało się z tzw. odznaczeniem chlebowym. Było warto, bo to oznaczało dodatkowe 25 proc. do emerytury... – mówi.

W dniu święta odbywały się też spotkania z młodymi górnikami. Przy suto zastawianych stołach stali wtedy także przedstawiciele miasta oraz Ministerstwa Górnictwa.